بیت کوین نوعی پول الکترونیکی است که نهاد واسطی در انتشار و نقل‌وانتقال و مدیریت آن دخالت ندارد و کنترل آن در‌اختیار مردم است. در این سیستم پولی، مردم بانک خود هستند و پول را به‌طور‌مستقیم و بدون نیاز به بانک یا نهاد متمرکزی به یکدیگر انتقال می‌دهند. دانشمندان علوم کامپیوتر و رمزنگاری دهه‌ها رؤیای داشتن پولی تماماً دیجیتال و مستقل از بانک‌های مرکزی کشورها را در سر می‌پروراندند. بیت کوین با ظهور خود این رؤیا را محقق کرد و جهان را در آستانه انقلابی مالی قرار داد. امروزه، بیت کوین چنان شهرتی به‌هم زده است که همه درباره آن صحبت می‌کنند و می‌خواهند بدانند که این ارز دیجیتال چیست.
در این مقاله، تلاش کرده‌ایم تا آموزش بیت کوین را به زبان ساده و به‌اختصار توضیح دهیم. اگر شما هم درباره پادشاه ارزهای دیجیتال کنجکاو هستید و می‌خواهید بدانید از کجا می‌آید، چه ویژگی‌هایی دارد، چگونه ذخیره می‌شود و چه کسی آن را کنترل می‌کند تا انتهای این مقاله با ما همراه باشید تا به پاسخ پرسش‌های خود برسید.

بیت کوین چیست؟ فرض کنید می‌خواهید پولی را به دوستی در کشوری دیگر ارسال کنید. اگر بخواهید با روش‌های سنتی و از طریق سیستم بانکی این کار را انجام دهید، چه دردسرها و هزینه‌هایی انتظار شما را می‌کشد؟ حالا تصور کنید سیستمی هست که می‌توانید از طریق آن این انتقال را به‌صورت مستقیم و بدون نیاز به هیچ بانک یا واسطه‌ای در هر لحظه‌ای از شبانه‌روز انجام دهید؛ به دنیای بیت کوین خوش آمدید. ساده‌ترین و درعین‌حال جامع‌ترین تعریفی که می‌توان برای سؤال بیت کوین چیست ارائه داد، شاید عنوان همان مقاله‌ای باشد که «ساتوشی ناکاموتو» (Satoshi Nakamoto) در سال ۲۰۰۸ برای معرفی بیت کوین منتشر کرد: سیستم پول الکترونیک همتابه‌همتا. بر‌اساس این تعریف، اول اینکه بیت کوین پول است؛ یعنی کارکرد همان پولی را دارد که همه ما می‌شناسیم و هرروز و هر‌ساعت با آن سروکار داریم. دوم اینکه این پول الکترونیک است؛ یعنی حالت فیزیکی ندارد؛ بلکه به‌طورکامل دیجیتال است و نقل‌وانتقال آن هم در بستر دیجیتال اتفاق می‌افتد. سوم اینکه بیت کوین همتابه‌همتا است؛ یعنی واسطه یا نهاد مرکزی مانند بانک در بیت کوین وجود ندارد؛ بلکه انتقال آن به‌صورت کاملاً مستقیم از فردی به‌ فرد دیگر انجام می‌شود. بیت کوین؛ شبکه‌ای جهانی بیت کوین شبکه‌ای از کامپیوترها و سرورها در سراسر جهان است که از‌طریق اینترنت به یکدیگر متصل هستند و نرم‌افزار اصلی بیت کوین را اجرا می‌کنند. این کامپیوترها که نود (Node) نام دارند، برتری‌ای بر یکدیگر ندارند و فقط پایگاه داده بیت کوین را که به آن بلاک چین می‌گویند، در خود ذخیره می‌کنند. هرکسی در هر‌جای دنیا می‌تواند با راه‌اندازی این نرم‌افزار در هر کامپیوتری، بخشی از این شبکه باشد. بیشتر بخوانید: بلاک چین چیست؟ توضیح ساده با مثال + ویدئو همه مردم می‌توانند از‌طریق نرم‌افزار اصلی (Bitcoin Core) یا کیف پول بیت کوین به یکدیگر بیت کوین انتقال دهند. این انتقال (تراکنش) از‌طریق نودها دریافت و روی بلاک چین ثبت می‌شود. وقتی‌ تراکنشی روی بلاک چین ثبت شد، همه نودها آن را ذخیره می‌کنند و دیگر هیچ‌کسی نمی‌تواند این تراکنش را تغییر دهد یا حدف کند. آسان‌ترین راه برای درک اینکه بیت کوین چیست، تشبیه آن به «اینترنتِ پول» است. اینترنت کاملاً دیجیتال است، هیچ‌کسی مالکیت یا کنترل آن را در‌اختیار ندارد، کاملاً بدون مرز است، در ۲۴ ساعت شبانه‌روز و ۷ روز هفته در‌دسترس قرار دارد و همه می‌توانند ازطریق آن به‌راحتی به یکدیگر داده بفرستند. ویژگی‌های بیت کوین چیست؟ طراحی: فرشاد متکلمی ارزدیجیتال گفتیم که بیت کوین از‌لحاظ کارکردی درست مانند همین پولی است که به‌خوبی آن را می‌شناسیم. از این لحاظ، بیت کوین ابزاری برای انتقال ارزش و واسطه‌ای برای مبادله کالا و خدمات است؛ اما ماهیت بیت کوین با پول رایج که به آن ارز فیات می‌گوییم، تفاوت‌هایی جدی دارد. برای اینکه بهتر بدانیم بیت کوین چیست و ماهیت آن را درک کنیم، در‌ادامه ویژگی‌های اصلی آن را بررسی می‌کنیم. غیرمتمرکز اصطلاح غیرمتمرکز بدین‌معناست که چیزی به‌طورگسترده‌ای توزیع شده و مکان یا نهاد متولی واحد و متمرکزی نداشته باشد. فناوری و زیرساختی هم که بر تولید و عرضه و تأمین امنیت بیت کوین حاکم است، به نهاد متمرکزی مثل بانک‌های مرکزی یا حکومت‌ها وابسته نیست. شبکه بیت کوین کاملاً عمومی است و هرکسی در هرجای جهان فقط با کامپیوتر و اتصال اینترنت می‌تواند به آن متصل شود و نسخه‌ای از آن را داشته باشد. مدیریت و اداره شبکه بیت کوین نیز غیرمتمرکز و دراختیار مشارکت‌کنندگان شبکه است. بیت کوین منبع‌باز (Open-Source) است و همه می‌توانند منبع کد آن را ببینند. ناگفته نماند تغییراتی که برای اداره بهتر بیت کوین نیاز باشد، با رأی‌گیری در میان مشارکت‌کنندگان تصویب و اِعمال می‌شود.

عرضه محدود

یکی از ویژگی‌های مهم بیت کوین محدودیت عرضه آن است. بیت کوین به‌گونه‌ای برنامه‌نویسی شده است که درنهایت فقط ۲۱میلیون واحد از آن منتشر خواهد شد؛ یعنی پس از انتشار این تعداد بیت کوین، دیگر بیت کوین جدیدی تولید نمی‌شود.
این محدودیت به مهم‌ترین دغدغه ساتوشی ناکاموتو بازمی‌گردد که چاپ بی‌رویه پول به‌وسیله دولت‌ها بود. بانک‌های مرکزی هرزمان که حکومت بخواهد، بدون ضابطه‌ پول جدید چاپ می‌کنند و این مسئله باعث کاهش ارزش پول می‌شود؛ همان چیزی که به آن «تورم» می‌گوییم. این در حالی است که هیچ‌کسی نمی‌تواند بیت کوین را به تعداد دلخواه تولید کند.
بیشتر بخوانید: چرا عرضه بیت کوین محدود به ۲۱ میلیون واحد است؟

جعل‌نشدنی

پایگاه داده بیت کوین یا بلاک چین مانند دفتر‌کل حسابداری است که هرکسی می‌تواند یک نسخه از آن را داشته باشد؛ به‌همین‌‌دلیل، به آن دفتر‌کل توزیع‌شده (DLT) هم می‌گویند. حالا تصور کنید که صدهاهزار یا حتی میلیون‌ها نفر هرکدام یک نسخه از این دفتر‌کل را دارند و هروقت تراکنش جدیدی در شبکه ثبت می‌شود، همه آنان نسخه خود را به‌روز می‌کنند.
بیت کوین با استفاده از این فناوری امکان هرگونه جعل و اِعمال تغییر خودسرانه در این دفترکل را از بین برده است. درواقع، اگر کسی بخواهد تراکنشی را جعل یا تغییری در دفتر‌کل ایجاد کند، باید آن را در همه نسخه‌های دیگر هم اِعمال کند؛ کاری که عملاً غیرممکن است.

حمل و جابه‌جایی آسان

بیت کوین روی شبکه بلاک چین قرار دارد و کلید دسترسی شما به آن عبارتی رمزنگاری‌شده به نام «کلید خصوصی» است که مانند رمز حساب بانکی عمل می‌کند. شما می‌توانید این عبارت را در کیف پول نرم‌افزاری روی موبایل یا لپ‌تاپ یا در کیف پول سخت‌افزاری شبیه به حافظه فلش ذخیره کنید. حتی می‌توانید آن را روی تکه‌ای کاغذ بنویسید و در جیبتان بگذارید. از این هم ساده‌تر، حتی می‌توانید کلید خصوصی خود را حفظ کنید.
با این امکان، هر‌جای دنیا که بروید و حتی از کره زمین هم خارج شوید، کافی است اتصال اینترنت داشته باشید؛ چراکه بیت کوین‌هایتان در مشتتان است؛ نه بانکی لازم دارید، نه ارسال رمز با پیامک، نه احراز هویت، نه دسترسی به حواله بین‌بانکی یا سیستم سوئیفت (SWIFT) و مانند آن. به‌راحتی می‌توانید از چند دلار تا میلیاردها دلار بیت کوین را با خود جابه‌جا کنید یا با کارمزدی اندک به دیگری انتقال دهید.

تراکنش‌های نیمه‌ناشناس

عناصر اصلی هر تراکنش در بیت کوین عبارت‌اند از: فرستنده و گیرنده و مقدار بیت کوین انتقالی. در تراکنش‌های بیت کوین، تنها چیزی که از فرستنده و گیرنده ثبت می‌شود، آدرس کیف پول آن‌هاست و اطلاعاتی که نشان‌دهنده هویت فرستنده یا گیرنده باشد، در دفترکل بیت کوین ثبت نمی‌شود؛ ازاین‌رو، تراکنش‌های بیت کوین نه کاملاً ناشناس هستند و نه کاملاً شناسایی‌شدنی.
تک‌تک بیت کوین‌های انتقالی را می‌توان تا اولین تراکنش آن ردیابی کرد و درعین‌حال، نمی‌توان فهمید که دقیقاً چه کسی در این انتقال‌ها ایفای نقش کرده است؛ به‌همین‌‌دلیل، تراکنش‌های بیت کوین را «نیمه‌ناشناس» توصیف می‌کنند.

تراکنش‌های برگشت‌ناپذیر

اگر به‌خاطر بیاورید، گفتیم که فرد یا نهاد مشخصی بیت کوین را اداره نمی‌کند؛ بلکه شبکه‌ای از کامپیوترها در سراسر جهان این کار را انجام می‌دهند. ازاین‌رو، در شبکه بیت کوین وقتی تراکنشی ثبت شد، دیگر هیچ‌کسی نمی‌تواند آن را لغو کند یا بازگرداند. حتی اگر کسی بیت کوین را به آدرسی اشتباه ارسال کند، دیگر باید قید پول خود را بزند؛ مگر‌آنکه طرف دیگرِ مبادله (گیرنده) خودش در تراکنشی جدید این کار را انجام دهد.
بازگشت‌ناپذیری با این هدف در بیت کوین ایجاد شد که امکان تقلب و خرج دوباره از بین برود؛ یعنی کسی نتواند یک بیت کوین را دو بار خرج کند.

خالق بیت کوین ناشناس است

بیت کوین را هویت ناشناسی با نام مستعار «ساتوشی ناکاموتو» ایجاد کرده است. هیچ‌کسی نمی‌داند که ناکاموتو کیست یا یک نفر بوده است یا یک گروه. حدس‌وگمان‌های زیادی درباره هویت ناکاموتو مطرح شده است؛ اما هیچ‌یک از این فرضیه‌ها به اثبات نرسیده و هویت سازنده بیت کوین همیشه یک راز باقی مانده است.
بیشتر بخوانید:‌ ساتوشی ناکاموتو کیست؟

بیت کوین از کجا می‌آید؟

چرخه زندگی بیت کوین از فرایندی شروع می‌شود که به آن استخراج یا ماینینگ می‌گویند. استخراج‌کننده‌ها یا ماینرها کسانی هستند که امنیت شبکه بیت کوین را تأمین و تراکنش‌ها را در بلاک چین ثبت می‌کنند. تراکنش‌ها در قالب‌هایی به نام «بلاک» ثبت و وارد بلاک چین یا همان پایگاه داده بیت کوین می‌شوند. هر وقت ماینری موفق شود یک بلاک را استخراج کند، مقداری بیت کوین جدید ایجاد می‌شود و سیستم آن را به‌عنوان پاداش به ماینر منتقل می‌کند. همین‌جا محل تولد بیت کوین‌های جدید است.

باداش استخراج بلاک در ابتدا ۵۰ بیت کوین بود؛ اما این میزان بر‌اساس قوانین بیت کوین هر چهار سال یک‌ بار نصف می‌شود. به فرایند نصف‌شدن پاداش استخراج بلاک هاوینگ (Halving) می‌گویند. در‌حال‌حاضر، پاداش هر بلاک ۶٫۲۵ بیت کوین است؛ یعنی تاکنون ۳ رویداد هاوینگ اتفاق افتاده است. جالب است بدانید که تقریباً هر ۱۰ دقیقه یک بلاک جدید تولید می‌شود. قواعد بیت کوین به‌گونه‌ای تنظیم شده است که مدت‌زمان استخراج بلاک همیشه در همین حدود باقی بماند.
پاداش استخراج بیت کوین در سال ۲۱۴۰ به صفر می‌رسد؛ یعنی بعد از آن دیگر هیچ بیت کوین جدیدی ایجاد نخواهد شد.
اگر تا این‌جا برایتان سؤال بود که عرضه بیت کوین با چه سازوکاری محدود شده است، اکنون باید جواب خود را گرفته باشید. اگر کمی با دید ریاضیاتی به مدل انتشار و هاوینگ بیت کوین نگاه کنید، خواهد دید که درنهایت پس از چندین سال پاداش بیت کوین عملاً به صفر می‌رسد. محاسبات نشان می‌دهد که این اتفاق در سال ۲۱۴۰ روی خواهد داد.

بیت کوین در کجا ذخیره می‌شود؟

شاید شنیده باشید که بیت کوین در کیف پول شما ذخیره می‌شود؛ اما واقعیت این نیست. بیت کوین در هیچ جایی ذخیره نمی‌شود؛ بلکه این تراکنش‌ها هستند که در شبکه و روی بلاک چین ضبط می‌شوند. موجودی شما از حاصل‌ جمع تراکنش‌های برداشت (عدد منفی) و واریز (عدد مثبت) به‌دست می‌آید.
شاید این مسئله را بتوان با ذکر مثالی بهتر توضیح داد. فرض کنید شما یک آدرس بیت کوین دارید و یک نفر ۵۰ بیت کوین به آدرس شما منتقل می‌کند. سپس، شما در چند تراکنش ۵ و ۱۰ و ۱۵ بیت کوین به دیگران منتقل می‌کنید و در‌این‌میان، ۵ بیت کوین دیگر هم به آدرس شما واریز می‌شود. روی بلاک چین ثبت نمی‌شود که شما اکنون ۲۵ بیت کوین دارید؛ بلکه کیف پول شما موجودی را این‌طور به‌دست می‌آورد: ۵۰ بیت کوین منهای ۵ بیت کوین، منهای ۱۰ بیت کوین، منهای ۱۵ بیت کوین، به‌علاوه ۵ بیت کوین که می‌شود ۲۵ بیت کوین.

دریافت و ارسال بیت کوین چطور انجام می‌شود؟

هرکسی در شبکه بیت کوین یک «کلید عمومی» (Public Key) و یک «کلید خصوصی» (Private Key) دارد. کلید عمومی مانند شماره‌حساب و کلید خصوصی مانند رمز دسترسی به حساب عمل می‌کند. انتقال بیت کوین بدین‌شکل انجام می‌شود که فرستنده مقدار بیت کوین مشخصی را که بیشتر از موجودی او نیست، به آدرس گیرنده یا همان کلید عمومی او ارسال و این انتقال را با کلید خصوصی خود امضا می‌کند.

وقتی تراکنش امضا شد، به نودهای بیت کوین ارسال می‌شود. نودها اعتبار این تراکنش را ازلحاظ مقدار موجودی و اعتبار کلید خصوصی بررسی می‌کنند. اگر همه‌چیز درست بود، تراکنش تأیید اولیه را می‌گیرد و وارد بلاک جدید می‌شود. وقتی بلاک جدید استخراج شد، تراکنش در داخل آن بلاک وارد بلاک چین یا دفتر‌کل بیت کوین می‌شود. اکنون این تراکنش معتبر است؛ اما هرچه بلاک‌های بیشتری پس از این تراکنش به بلاک چین اضافه شود، اعتبار آن تراکنش افزایش می‌یابد.

آیا می‌توان بیت کوین را هک کرد؟

ازلحاظ نظری امکان هک بیت کوین وجود دارد؛ اما این کار به چنان سرمایه هنگفت و کامپیوترهای قدرتمندی نیاز دارد که عملاً هک بیت کوین را غیرممکن یا غیرسودآور می‌کند. همچنین، ممکن است نقص‌هایی در کد بیت کوین وجود داشته باشد که کسی با سوءاستفاده از آن بتواند آسیبی به شبکه بزند یا برای خود بیت کوین تولید کند؛ اما چون بیت کوین غیرمتمرکز و منبع‌باز است و هزاران توسعه‌دهنده روی آن کار می‌کنند، امکان چنین اتفاقی عملاً صفر است.

روش به‌دست آوردن بیت کوین چیست؟

بیت کوین را از روش‌های مختلفی می‌توان به‌دست آورد. استخراج اصلی‌ترین روش برای کسب بیت کوین است که در آن مستقیماً با خودِ شبکه بیت کوین در تعامل هستید. درعین‌حال، می‌توانید بیت کوین را بخرید یا در ازای فروش چیزی بیت کوین بگیرید. در‌ادامه، این روش‌ها را بررسی می‌کنیم.

استخراج بیت کوین چیست؟

روش استخراج بیت کوین فرایندی است که در آن، افراد قدرت محاسباتی کامپیوتر یا دستگاه استخراج (ASIC) خود، یعنی ظرفیت سی‌پی‌یو را دراختیار شبکه می‌گذارند و در ازای آن از شبکه پاداش می‌گیرند. روش استخراج بیت کوین بدین‌صورت است که استخراج‌کننده یا ماینر دستگاه خود را به شبکه بیت کوین وصل می‌کند. کار این دستگاه آن است عددی را پیدا کند که شبکه بیت کوین برای یک بلاک تعیین کرده است،. هر ماینری که زودتر این عدد را پیدا کند، پاداش بلاک را از‌آنِ خود می‌کند.
ببینید: ماینینگ یا استخراج بیت کوین چیست؟
هزاران یا حتی میلیون‌ها کامپیوتر و دستگاه به شبکه بیت کوین متصل هستند و کسی بیشترین بخت را برای برنده‌شدن در این مسابقه دارد که دستگاهش قدرت محاسباتی بیشتری داشته باشد. برخی از کاربران برای افزایش بخت خود قدرت محاسباتی‌شان را باهم ترکیب می‌کنند؛ یعنی مجموعه‌ای را تشکیل می‌دهند که به آن استخر استخراج می‌گویند.
هزاران دستگاهی که باهم به استخر استخراج متصل شده‌اند، در‌کنار یکدیگر یک واحد ماینینگ را تشکیل می‌دهند و بخت بسیار بیشتری دارند. وقتی این استخر موفق می‌شود بلاک استخراج کند، پاداش آن را در میان همه اعضای خود به نسبت قدرت محاسباتی‌شان تقسیم می‌کند.
برخی نیز که به سرمایه زیادی دسترسی دارند یا توانسته‌اند سرمایه جذب کنند، مزرعه استخراج ایجاد می‌کنند تا قدرت محاسباتی بسیاری زیادی تولید کنند. مزرعه استخراج درواقع مجموعه‌ای از هزاران دستگاه استخراج قدرتمند است.

معامله با بیت کوین

یکی از راه‌های ساده‌ به‌دست‌آوردن بیت کوین، پذیرش آن به‌عنوان روش پرداخت است. به‌عنوان‌ مثال، اگر می‌خواهید کالایی را بفروشید، آن را در ازای بیت کوین بفروشید؛ یعنی کالا را به مشتری بدهید و مشتری در ازای آن بیت کوین بپردازد.

خرید بیت کوین

علاوه‌بر روش‌های گفته‌شده، بیت کوین را می‌توانید با پول‌های رایج مثل ریال یا دلار یا یورو بخرید. در ابتدا، بیت کوین در تالارهای گفت‌وگو و فوروم‌ها معامله می‌شد؛ اما امروزه صرافی‌های بسیاری در سرتاسر دنیا وجود دارد که امکان ترید بیت کوین به دلار و ارزهای دیجیتال را فراهم کرده‌اند.
در این صرافی‌ها، می‌توانید پول را مستقیم از کارت بانکی خود به حساب صرافی انتقال دهید و در ازای آن بیت کوین بخرید. فقط این کار را حتماً در صرافی‌های معتبر انجام دهید. همچنین پس‌ از خرید بیت کوین‌، آن را به کیف پول خود انتقال دهید و نگذارید در حساب صرافی باقی بماند. یادتان باشد بهترین جا برای نگه‌داری بیت کوین کیف پول خودتان است.

آیا می‌توان با بیت کوین چیزی خرید؟

درحال‌حاضر، هزاران فروشگاه آنلاین و فیزیکی بیت کوین را به‌عنوان روش پرداخت پذیرفته‌اند و خدمات و کالای خود را در ازای بیت کوین ارائه می‌کنند. مردم می‌توانند خریدهای خود را از این فروشگاه‌ها با بیت کوین انجام دهند.
یکی از مشکلات این مسیر به کارمزد تراکنش‌های بیت کوین مربوط بود که در خریدهای کوچک مشکل‌زا می‌شد. کارمزد انتقال در بیت کوین به‌گونه‌ای است که گاهی وقت‌ها از قیمت خودِ کالاها هم بیشتر می‌شود. این مسئله با راه‌اندازی شبکه لایتنینگ (Lightning Network) حل شد و اکنون کوچک‌ترین پرداخت‌ها هم با بیت کوین امکان‌پذیر است.